BIEŻUŃ
Miasto na Równinie Raciąskiej, nad rzeką Wkrą (Działdówką). Ok. 2100 mieszk., lokalny ośrodek przemysłowy i usługowy. Siedziba urzędu gminy. Wzmiankowany w XIII w. jako osada rybacka. W końcu XIV w. kasztelan płocki Jędrzej z Golczewa wzniósł tu zamek obronny i rozbudował osadę.
W 1406 prawa miejskie z nadania księcia płockiego Siemowita IV. Na początku lipca 1410 r. przez Bieżuń przeszły wojska pod wodzą Władysława Jagiełły podążające w kierunku Malborka. Tu król – jak to opisuje kronikarz Jan Długosz – urządził próbny alarm, „aby rycerstwo nie gnuśniało we śnie i bezczynności”. Zniszczenie miasta spowodował najazd szwedzki w 1656 r. Wtedy nastąpiła faktyczna utrata funkcji miasta. Ponowny rozwój w 2 poł. XVIII w., gdy miasto było własnością urodzonego tu wielkiego kanclerza koronnego Andrzeja Zamoyskiego (1717-92). Dzięki niemu zbudowany został tu kościół, a zamek przebudowany na barokową rezydencję. W nim odbywały się latach 1776-78 posiedzenia Komisji Praw z udziałem Józefa Wybickigo i Stanisława Staszica. W latach 1801-03 dobra bieżuńskie były własnością księcia Józefa Poniatowskiego (1763-1813). W XIX w. Bieżuń rozwinął się jako ośrodek rzemieślniczy znany z produkcji sukna, garbarstwa i szewstwa. Ponadto w mieście był browar, fabryka igieł, tartak i huta szkła. Wielu mieszkańców utrzymywało się z rybołówstwa, co stało się inspiracją do popularnego tu powiedzenia; „Gdyby nie ryby i raki, zginęliby bieżuniaki”. W okresie powstania styczniowego w okolicach miasta miało miejsce wiele bitew i potyczek z wojskami carskimi. W 1869 nastąpiła utrata praw miejskich. Bieżuń został zniszczony w czasie I i II wojen światowych. W 1994 r. prawa miejskie zostały przywrócone. Z Bieżuniem związana jest postać mieszkającego tu wiele lat Stefana Gołębiowskiego (pseud. Jan Smutek, 1900-91) – poety, tłumacza dzieł Horacego, nauczyciela i społecznika.
Zachowany układ urbanistyczny z czworobocznym rynkiem pośrodku.
Kościół par. pw. Świętej Trójcy i św. Stanisława Biskupa, barokowy, murowany z cegły i tynkowany, zbudowany w 1766 r. z fundacji Andrzeja Zamoyskiego – kanclerza wielkiego koronnego, rozbudowany w 1889 r. przez dodanie prezbiterium i dwóch kaplic. Jednonawowy, polichromia wnętrza z 1946 r. wykonana wg proj. Władysława Drapiewskiego. W ołtarzu głównym barokowa XVIII-wieczna rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego otoczona XVIII i XIX-wiecznymi tabliczkami wotywnymi. Obok dzwonnica drewniana z 1 poi. XIX w.Kościół par. pw. Świętej Trójcy i św. Stanisława Biskupa, barokowy, murowany z cegły i tynkowany, zbudowany w 1766 r. z fundacji Andrzeja Zamoyskiego – kanclerza wielkiego koronnego, rozbudowany w 1889 r. przez dodanie prezbiterium i dwóch kaplic. Jednonawowy, polichromia wnętrza z 1946 r. wykonana wg proj. Władysława Drapiewskiego. W ołtarzu głównym barokowa XVIII-wieczna rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego otoczona XVIII i XIX-wiecznymi tabliczkami wotywnymi. Obok dzwonnica drewniana z 1 poi. XIX w.
Pałac Zamoyskich, barokowo-klasycystyczny, murowany, z 1 poł. XVIII w. z wykorzystaniem fragmentów starszej budowli, znacznie przebudowany w 2 poł. XVIII i w XIX w. Obok częściowo odbudowana oficyna wsch. i ruina oficyny zach. – obydwie z XVIII w. Otoczony parkiem z XVIII w. i resztkami fortyfikacji.
Dawna synagoga (ul. Mławska). Zbudowana zapewne w końcu XIX w. W czasie II wojny światowej wykorzystywana przez Niemców na magazyn zbożowy. Obecnie przebudowana na kino.
Na cmentarzu pomnik na grobie 16 powstańców z 1863 r., groby 25 żołnierzy niemieckich i rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej, mogiły 49 Polaków – ofiar II wojny światowej. Muzeum Historii i Kultury Materialnej Małego Miasta (Stary Rynek 19). Zostało utworzone w 1974 r. jako muzeum etnograficzne, a od 1986 r. także pokazujące obraz typowego miasteczka z 2 poł. XIX w. Obecnie gromadzi zbiory z zakresu historii ziemi nadwkrzańskiej, rolnictwa, rybołówstwa oraz kultury i sztuki regionu. Ciekawostką jest zrekonstruowany gabinet prowincjonalnego lekarza.
W domu poety Stefana Gołębiowskiego (ul. Zamkowa 4) muzeum poświęcone twórcy. Zachowała się bogata, licząca ponad 3000 pozycji, korespondencja artysty z innymi poetami i pisarzami polskimi. W ogrodzie koło domu poety znajdują się rzeźby przedstawiające Kochanowskiego, Mickiewicza i Norwida.